Lotus Blooms In Wular Lake: काश्मीरच्या वुलर तलावात ३३ वर्षांनंतर कमळाची फुले पुन्हा बहरली आहेत, आणि यामुळे स्थानिक मच्छीमार आणि शेतकऱ्यांमध्ये आनंदाची लाट पसरली आहे. “आम्ही शेकडो वेळा बिया तलावात टाकल्या, पण काहीच उगवले नाही. आता गाळ काढल्यानंतरच ही फुले परत दिसत आहेत,” असे ६५ वर्षीय मच्छीमार बशीर अहमद सांगतात. वुलर तलाव, जो एकेकाळी आशियातील सर्वात मोठ्या गोड्या पाण्याच्या तलावांपैकी एक होता, त्याला पुन्हा नवसंजीवनी मिळाली आहे. ही बातमी स्थानिकांच्या जीवनात आशा आणि समृद्धी घेऊन आली आहे.
वुलर तलावाचा गौरवशाली इतिहास
वुलर तलाव, श्रीनगरपासून ३० किमी अंतरावर पिर पंजाल आणि हिमालय पर्वतरांगांच्या पायथ्याशी वसलेला, एकेकाळी त्याच्या उच्च दर्जाच्या कमळाच्या रोपट्यांसाठी प्रसिद्ध होता. या तलावातील ‘नद्रू’ (कमळाची खाण्यायोग्य मुळे) ही काश्मिरी खाद्यसंस्कृतीतील एक स्वादिष्ट पदार्थ आहे, जी ‘वझवान’ या पारंपरिक बहु-पदार्थांच्या मेजवानीत वापरली जाते. १९११ मध्ये २१७ चौरस किमी क्षेत्रफळ असलेला हा तलाव ५,००० हून अधिक स्थानिकांच्या उदरनिर्वाहाचे साधन होता. येथील मच्छीमार आणि शेतकरी कमळाची मुळे गोळा करून काश्मीर खोऱ्यातील बाजारपेठांमध्ये विकत.
१९९२ च्या महापुराने बदलले चित्र
१९९२ मध्ये आलेल्या विनाशकारी पुरामुळे वुलर तलावाच्या तळात गाळ साचला, आणि कमळाची रोपे पूर्णपणे नष्ट झाली. यामुळे स्थानिकांचे उत्पन्न थांबले, आणि अनेक कुटुंबे गरिबीत लोटली गेली. नद्रू हा पदार्थ हळूहळू काश्मिरी स्वयंपाकघरातून गायब झाला. १९९० मध्ये रामसर आंतरराष्ट्रीय महत्त्वाच्या पाणथळ जागा म्हणून घोषित झालेल्या या तलावाची अवस्था गेल्या तीन दशकांत आणखी खालावली. २००७ पर्यंत तलावाचे क्षेत्रफळ २१७ चौरस किमीवरून ८६ चौरस किमीवर आले, म्हणजे जवळपास दोन-तृतीयांश कमी झाले. याला मुख्यत्वे शेतीसाठी जमीन रूपांतरण आणि विलो वृक्षांच्या वाढत्या लागवडीमुळे गाळ वाढणे कारणीभूत होते, ज्याने झेलम नदीचा प्रवाह अडवला.
वुलर तलावाची पुनर्जनन यात्रा
२०२० मध्ये वुलर संवर्धन आणि व्यवस्थापन प्राधिकरण (Wucma) ने तलावाच्या खोलीचे पुनरुज्जन आणि झेलम नदी व तिच्या उपनद्यांमधून येणारा कचरा काढण्यासाठी गाळ काढण्याचा कार्यक्रम सुरू केला. आतापर्यंत ७९ लाख घनमीटर गाळ काढण्यात आला आहे, आणि २० लाखांहून अधिक विलो झाडे उपटली गेली आहेत. यामुळे तलावाच्या पर्यावरणात सुधारणा झाली, आणि कमळाची रोपे पुन्हा उगवू लागली. Wucma चे कर्मचारी शौकत अहमद यांनी सांगितले की, गाळाखाली दबलेली कमळाची मुळे कदाचित निष्क्रिय अवस्थेत होती, आणि गाळ काढल्यानंतर ती पुन्हा सक्रिय झाली.
स्थानिकांचा आनंद आणि सांस्कृतिक पुनर्जनन
बशीर अहमद यांचे भाऊ मोहम्मद फैयाज दार म्हणतात, “कमळाची मुळे गायब झाल्याने नद्रू आमच्या आहारातूनही हद्दपार झाला. आता त्याचे पुनरागमन आमच्या संस्कृतीला नवसंजीवनी देईल.” स्थानिक स्वयंपाकी ताविर अहमद यांनी सांगितले, “नद्रू आमच्या अन्नाला जमिनीशी जोडतो. आता तो परत आला आहे, आम्ही आमच्या आजींच्या पद्धतीने पदार्थ बनवत आहोत – साधे, मंद आचेवर आणि आठवणींनी परिपूर्ण.”
