मुलींच्या जन्मापासून ते शिक्षणापर्यंतचा सर्व खर्च सरकार करणार; बालिका समृद्धी योजना आहे तरी काय?

Balika Samridhi Yojana: मुलींच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी आणि त्यांच्या शिक्षणाला चालना देण्यासाठी केंद्र सरकारने अनेक योजना राबवल्या आहेत. यापैकी एक महत्त्वाची योजना म्हणजे बालिका समृद्धी योजना (BSY). ही योजना १९९७ मध्ये महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाने सुरू केली असून, ती गरीबी रेषेखालील (BPL) कुटुंबातील मुलींच्या कल्याणासाठी आणि शिक्षणासाठी आर्थिक आधार प्रदान करते. या योजनेचा मुख्य उद्देश मुलींच्या जन्मावरील सामाजिक कलंक दूर करणे, कन्या भ्रूणहत्येला आळा घालणे आणि मुलींना शिक्षणाच्या मुख्य प्रवाहात आणणे हा आहे.

बालिका समृद्धी योजनेची वैशिष्ट्ये आणि लाभ

बालिका समृद्धी योजनेअंतर्गत मुलीच्या जन्मापासून ते तिच्या शिक्षणापर्यंतच्या प्रवासात आर्थिक मदत केली जाते. ही योजना शहरी आणि ग्रामीण भागातील मुलींसाठी उपलब्ध आहे. योजनेच्या काही प्रमुख वैशिष्ट्यांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:

• जन्मावेळी आर्थिक मदत: मुलीच्या जन्मानंतर तिच्या कुटुंबाला ५०० रुपये भेट स्वरूपात दिले जातात. ही रक्कम मुलीच्या नावे बँक किंवा टपाल कार्यालयात जमा केली जाते, जी ती १८ वर्षांची झाल्यावर काढू शकते.
• शिक्षणासाठी शिष्यवृत्ती: मुलीच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी पहिली ते दहावीपर्यंत वार्षिक शिष्यवृत्ती दिली जाते. यामध्ये खालीलप्रमाणे रक्कम दिली जाते:
  • इयत्ता १ली ते ३री: दरवर्षी ३०० रुपये
  • इयत्ता ४थी: ५०० रुपये
  • इयत्ता ५वी: ६०० रुपये
  • इयत्ता ६वी आणि ७वी: दरवर्षी ७०० रुपये
  • इयत्ता ८वी: ८०० रुपये
  • इयत्ता ९वी आणि १०वी: दरवर्षी १,००० रुपये
• लिंगभेद दूर करणे: ही योजना मुलींच्या जन्मावरील नकारात्मक दृष्टिकोन बदलण्यासाठी आणि त्यांना शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी राबवली जाते.
• मर्यादा: एका कुटुंबातील फक्त दोन मुलींनाच या योजनेचा लाभ मिळू शकतो. तसेच, पालकांची वार्षिक उत्पन्न मर्यादा २ लाख रुपयांपेक्षा जास्त नसावी.

आता फक्त चेहरा दाखवा आणि पैसे काढा; IPPBची आधार-आधारित चेहरा ओळख सुविधेची सुरुवात

योजनेचा लाभ कोणाला मिळतो?

बालिका समृद्धी योजना गरीबी रेषेखालील (BPL) आणि आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत (EWS) कुटुंबातील मुलींसाठी आहे. ही योजना १५ ऑगस्ट १९९७ किंवा त्यानंतर जन्मलेल्या मुलींसाठी लागू आहे. ग्रामीण आणि शहरी भागातील सर्व पात्र कुटुंबे या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात. योजनेचा लाभ घेण्यासाठी मुलीचे पालक किंवा कायदेशीर अभिभावक यांनी अर्ज करणे आवश्यक आहे.

अर्ज करण्याची प्रक्रिया

बालिका समृद्धी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी अर्ज प्रक्रिया सोपी आणि पारदर्शक आहे. खालील पायऱ्या अर्ज करण्यासाठी पाळाव्या लागतात:

1. अर्ज फॉर्म मिळवणे:
   • ग्रामीण भागातील रहिवाशांनी अंगणवाडी सेविकेकडून अर्ज फॉर्म घ्यावा.
   • शहरी भागातील रहिवाशांनी आरोग्य विभागाच्या कर्मचाऱ्यांकडून अर्ज फॉर्म घ्यावा.
   • अर्ज फॉर्म ऑनलाइनही उपलब्ध आहेत, परंतु ग्रामीण आणि शहरी भागांसाठी वेगवेगळे फॉर्म असतात.
2. फॉर्म भरणे: सर्व आवश्यक माहिती, जसे की मुलीचे नाव, जन्मतारीख, पालकांची माहिती इत्यादी, काळजीपूर्वक भरा.
3. फॉर्म जमा करणे:
   • ग्रामीण भागातील अर्ज अंगणवाडी सेविकेकडे जमा करावा.
   • शहरी भागातील अर्ज आरोग्य कर्मचाऱ्यांकडे जमा करावा.
4. पडताळणी: अर्जाची पडताळणी केल्यानंतर पात्र लाभार्थ्यांना योजनेचा लाभ मिळतो.

आवश्यक कागदपत्रे

योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे:

• मुलीचे जन्म प्रमाणपत्र
• पालकांचा किंवा कायदेशीर अभिभावकांचा ओळखीचा पुरावा (पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पासपोर्ट, मॅट्रिक्युलेशन प्रमाणपत्र किंवा भारत सरकारने जारी केलेला कोणताही ओळखीचा पुरावा)
• पत्त्याचा पुरावा (पासपोर्ट, ड्रायव्हिंग लायसन्स, वीज/टेलिफोन बिल, रेशन कार्ड किंवा भारत सरकारने जारी केलेला इतर कोणताही पत्त्याचा पुरावा)

योजनेचे महत्त्व

बालिका समृद्धी योजना मुलींच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि समाजातील लिंगभेदाच्या समस्येवर मात करण्यासाठी एक महत्त्वाचा पाऊल आहे. ही योजना मुलींना शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करून देतेच, शिवाय त्यांच्या कुटुंबाला आर्थिक आधार प्रदान करते. यामुळे मुलींच्या जन्मावरील नकारात्मक दृष्टिकोन बदलण्यास आणि त्यांना आत्मनिर्भर बनवण्यास मदत होते. ही योजना विशेषतः ग्रामीण भागातील मुलींसाठी वरदान ठरली आहे, जिथे आर्थिक अडचणींमुळे अनेकदा मुलींचे शिक्षण अर्धवट राहते.

योजना कशी राबवली जाते?

ग्रामीण भागात ही योजना एकीकृत बाल विकास सेवा (ICDS) द्वारे राबवली जाते, तर शहरी भागात आरोग्य विभाग याची अंमलबजावणी करते. केंद्र सरकारकडून निधी उपलब्ध करून दिला जातो, जो राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनामार्फत लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचवला जातो. योजनेच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी स्थानिक स्तरावर आंगणवाडी कार्यकर्त्या आणि आरोग्य कर्मचारी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

समाजावर होणारा परिणाम

बालिका समृद्धी योजनेचा समाजावर सकारात्मक परिणाम दिसून येतो. मुलींच्या शिक्षणाचा स्तर सुधारला आहे, तसेच कन्या भ्रूणहत्येच्या घटनांमध्येही घट झाल्याचे दिसून येते. या योजनेमुळे अनेक कुटुंबांना आपल्या मुलींच्या शिक्षणासाठी आणि भविष्यासाठी आर्थिक आधार मिळाला आहे. यामुळे मुली स्वावलंबी बनत असून, समाजात त्यांचे स्थानही अधिक बळकट होत आहे.

बालिका समृद्धी योजना ही केंद्र सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, जी मुलींच्या शिक्षणाला आणि सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देते. ही योजना मुलींच्या जन्मापासून ते शिक्षणापर्यंतच्या प्रवासात त्यांना आणि त्यांच्या कुटुंबाला आर्थिक आधार प्रदान करते. जर तुम्ही पात्र असाल, तर या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी आजच अर्ज करा आणि आपल्या मुलीच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी पाऊल उचला!

स्रोत: महिला आणि बाल विकास मंत्रालय, भारत सरकार